Şeker Fabrikaları kurma teşebbüslerinin gerçekleşebilmesi ancak, Büyük Önderimiz Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyet döneminin sağladığı geniş imkanlar sayesinde olabilmiştir.
İlk şeker fabrikası Osmanlı İmparatorluğu’ndaki teşebbüslerden ayrı olarak Büyük Zaferin kazanılması üzerinden henüz altı ay geçmiş iken Uşak’ta Nuri Şeker’in öncülüğünde başlayan faaliyetler sonucunda 17.12.1926’da açılmıştır. Eşzamanlı olarak başlayan bir girişim ise Alpullu’da daha erken bir tarihte sonuca ulaşmış ve fabrika 26.11.1926’da işletmeye açılarak ilk Türk şekerini üretmiştir.30’lu yılların başına kadar bu iki fabrika ülke gereksinimini kısmen karşılamıştır. Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları bu dönemde kurulur. 1950 sonrası açılan fabrikalarla sayı 15’e ulaşır. Bugün 30 Şeker Fabrikası faaliyet göstermektedir.
TÜRKİYEDE İLK KURULAN ŞEKER FABRİKALARI
Uşak’ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları sürerken, Alpullu Şeker Fabrikası 14.6.1925 tarihinde 500.000 TL sermaye ile kuruldu. Kırklareli’nin Alpullu kasabasında, eşzamanlı olarak başlayan girişim daha erken bir tarihte sonuçlandı ve Alpullu Şeker Fabrikası ilk Türk şekerini üretti. 20 Aralık 1930’da Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyetin ilk fabrikası kabul edilen Alpullu Şeker Fabrikası’nı ziyaretinin ardından şeker sanayi hakkındaki düşüncelerini anı defterine şöyle not etti: “Alpullu Şeker Fabrikası’nı gezdim. Gördüğüm vaziyetten çok memnun kaldım. Müessesenin daha tevsii etmesini ve şimdiye kadar olduğundan fazla muvaffak olmasını dilerim. Memleketimizin her müsait mıntıkasında şeker fabrikalarının çoğalması ve bu suretle memleketin şeker ihtiyacının temini mühim hedeflerimiz arasında tanınmalıdır.”
Uşak Şeker Fabrikası
Şeker Fabrikaları kurulması amacıyla Osmanlı İmparatorluğu zamanında (1840-1899) ve ondan sonraki yıllarda bazı teşebbüsler olmasına rağmen, bu teşebbüslerden hiçbirisi uygulamaya konulamamış ve bir istek olmaktan ileri gidememişti.
Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet döneminin sağladığı imkânlarla Türkiye’de Şeker Fabrikaları kurma teşebbüsleri gerçekleştirildi. Büyük Zaferin kazanılmasının üzerinden henüz altı ay geçmişken ilk ciddi teşebbüs Uşak’lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından başlatıldı.
Uşak’ta mahalli birçok müteşebbisin iştiraki ile 19.4.1923 tarihinde 600.000 TL sermaye ile kurulan “Uşak Terakki Ziraat T.A.Ş.” 06.11.1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının temeli atılarak, fabrika 17.12.1926 tarihinde işletmeye açıldı.
Alpullu Şeker Fabrikası
Uşak’ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları devam ederken yine aynı yıllarda İstanbul’da da özel şahısların ve bazı milli bankaların iştiraki ile 14.6.1925 tarihinde 500.000 TL sermayeli, “İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş.” kuruldu.
22.12.1925 tarihinde Alpullu Şeker Fabrikasının temeli atılarak on bir ayda fabrikanın montajı bitirilmiş ve 26.11.1926 tarihinde fabrika işletmeye açılarak ilk Türk şekerini üretti.
Hisse dağılımı yüzde 68 T. İş Bankası T.C. Ziraat Bankası ve Trakya illerinin Özel İdareleri yüzde 10 ve Trakya köylülerinin dahil olduğu özel şahıslar ise yüzde 22 oranında. Fabrika, Almanya kökenli Maschinenfabrik Buckau R. Wolf Şirketi tarafından kuruldu.
1933 yılına kadar ülkemizin şeker ihtiyacı bu iki fabrikanın üretimi ile kısmen karşılanmış ancak daha sonraları iki fabrika şeker fabrikası işletmesinde hayli tecrübeler edinilmiş olduğundan yeni şeker fabrikaları kurulması gerekli görüldü.
Anadolu Şeker Fabrikaları
Milli bankaların bazılarının ortaklığı ile iki şirket teşekkül ettirilmiş ve bunlardan “Anadolu Şeker Fabrikaları T.A.Ş.” 5.12.1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikasını işletmeye açtı.
Diğer bir şirket olan “Turhal Şeker Fabrikası T.A.Ş.” de 19.10.1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikasını işletmeye açtı.
Türkiye Şeker Fabrikaları
Tarımsal, teknik ve idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi amacıyla ayrı şirketler halindeki dört şeker fabrikası, üç milli bankanın eşit paylarla ortak oldukları tek bir şirket çatısı altında toplandı. 22 milyon TL sermayeli TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş. olarak dört ayrı fabrika bu şirket tarafından devralındı.
Şeker üretim faaliyetleri 1950 yılına kadar zaman zaman tevsi edilen dört şeker fabrikası ile yürütüldü.
Her yıl artan şeker ihtiyacının yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında hazırlanan ” Şeker Sanayii’nin Tevsi Programı” ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girildi. Böylece, tarım kesiminde toplumsal dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başlatıldı.
1951-1956 yıllarını kapsayan dönemde toplam on bir yeni şeker fabrikası inşa edilerek, 1956 yılında fabrika sayısı on beşe ulaştı. Bugün ise otuz Şeker Fabrikası faaliyet gösteriyor.